LATA PATYKIEM PISANE
Z jednej strony jest alkoholizm, alkohol wypełniający Polskę po brzegi i codziennie miliony pijących. Z drugiej – dobra wola i skromne środki materialne. A także Pan Nocoń. Zenon Nocoń, aktor, robi dobrą robotę.

Od ośmiu lat przemierza kraj – samolotem i koleją, samochodem i konnym wozem. Z początku woził z sobą stołki barowe i stosował podkład muzyczny, potem stopniowo pozbywał się rekwizytów, trochę z racji kłopotów transportowych a głównie – w wyniku przemyśleń i doświadczeń artystycznych. Teraz wystarcza mu odrapane krzesło i – słowo. Siada więc na owym krześle i mówi do ludzi swym głębokim barytonem. Zaczyna tak:

- „Alkoholizm…

Alkoholizm nie rodzi się pod pamiętną datą pierwszego pijaństwa i w zasadzie nie ma potrzeby dociekania kiedy i dlaczego wypiłem pierwszą wódkę. Dziesięć lat piłem jak człowiek, potem żłopałem jak … świnia. Te pierwsze dziesięć lat absolutnie nie zapowiadały nałogowego finału”.

Niedługo Pan Zenon będzie obchodził jubileusz, zbliża się tysięczne przedstawienie jego monodramu „Lata Patykiem Pisane”, opartego na głośnej książce autobiograficznej Zdzisława Korczaka. Teraz odpoczywa przed nowym sezonem w swym domu na Mazurach i rąbie drzewo na zimę. Pada deszcz, wieje wiatr, ostatni turyści uciekają do domów pozostawiając po sobie ślady ognisk i puste półlitrówki. Pan Zenon rąbie i nachodzą go jubileuszowe refleksje, to znaczy powraca myślami do początków swej przygody z monodramem, którą można także nazwać misją. Któregoś oto dnia, przed laty, przybył do jednego ze znanych zakładów odwykowych, by przed jego pacjentami wystąpić z recitalem poetyckim. Dyrektor zakładu pokazał mu wtedy nie publikowany jeszcze wówczas pamiętnik jednego ze swych pacjentów, rękopis głośnej później książki. Pan Zenon siadł i czytał:

„W szpitalu psychiatrycznym spędziłem trzydzieści cztery dni… Nie! Właściwie to trzydzieści cztery dni i trzydzieści cztery noce, gdyż różnica między dniem i nocą w życiu pacjentów jest tam minimalna. Część z nich w ciągu dnia a część w ciągu nocy przeżywa tam swoje nieszczęścia. To jest czas ich trwania przejawiający się w godzinnych monologach z sobą samym lub z kimś urojonym, w godzinach jęków, modlitw, przekleństw, zapatrzeń, chichotów, skomleń i furii kończących się w pasach kaftanów bezpieczeństwa”.

Czytał godzinę i drugą i wiersze, które miał recytować przed ludźmi, zaczęły nagle wydawać mu się bez znaczenia. Nad swoim monodramem pracował blisko rok, w zupełnym niemal osamotnieniu i bez najmniejszej pewności , że pracy tej będzie ktoś potrzebował. Dopiero w ostatniej fazie przyszli mu z pomocą przyjaciele z Krakowa, zwłaszcza Lidia Żukowska, która monodram wyreżyserowała.

Po premierze w Sali krakowskiej estrady Zenon Nocoń mógł już wyruszyć „w Polskę”. Początki były trudne. Działacze Polskiego Komitetu Przeciwalkoholowego, przyzwyczajeni do schematycznych form propagandy antyalkoholowej, często wzruszali ramionami w odpowiedzi na propozycję zorganizowania występu. Nie potrafiono jakoś dostrzec szansy odejścia od sztampy w tej dziedzinie. Nie umiano nawet monodramu zareklamować. Kiedyś na dworcu autobusowym pan Zenon z osłupieniem przeczytał ręcznie wypisany afisz: „Dzisiaj wystąpi pan Nocoń z latem patykiem pisanym „.

Przełom nastąpił dopiero po przestawieniu w znanym zakładzie odwykowym w Warszawie przy ulicy Kolskiej, w obecności przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia i Zarządu Głównego SKP. Po tym występie pan Zenon otrzymał od wysokich czynników antyalkoholowych polecający dokument, który otworzył mu sale świetlic i klubów w całej Polsce.

Pan Zenon siada na krześle, czeka aż sala ucichnie i mówi „ Alkoholizm”… Po kilku minutach mógłby już pokazać palcem – tam siedzi żona albo córka alkoholika. „ Z zadowoleniem zebrani na Sali członkowie wysłuchali monodramu pt. „Lata Patykiem Pisane”. Ze spektaklu tego wielu z nas po raz pierwszy zetknęło się z problemem alkoholizmu” – napisał w książce pamiątkowej przewodniczący zarządu ZSMP pewnej jednostki wojskowe. Tak jakoś mu się napisało. Pan Zenon uważa bowiem na podstawie swoich obserwacji, że „problem alkoholizmu w ten czy inny sposób dotyczy każdego”.

Pan Zenon mówi, a ludzie się przejmują. Mało kto pozostaje obojętny wobec tej historii bezprzykładnego ludzkiego upadku. Zdarza się, że ktoś dotknięty mocniej niż inny „problemem alkoholizmu” – płacze na Sali. Kiedyś na spektaklu dla pracowników gastronomii, zorganizowanym pod kontem „jak odróżnić alkoholika od zwykłego pijaka”, pewien nie proszony gość polemizował żywo i z wprawą z tezami monodramu. Pobudziło to pana Zenona do jeszcze większej koncentracji i awanturnik umilkł wreszcie zupełnie zdruzgotany. Okazało się później, że był adwokatem, pozbawionym z powodu wódki prawa wykonywania zawodu. Dowodzi to, jak mocno sztuka może być osadzona w realiach naszej rzeczywistości.,

Często po spektaklu padają z Sali pytania. Wielu ludzi po raz pierwszy dowiaduje się, że z wódki można się wyleczyć. Pytają więc – gdzie iść i do kogo. Pan Nocoń stara się odpowiedzieć wszystkim , ale nie zawsze czuje się kompetentny. Dlatego lubi, gdy na występ organizatorzy zapraszają lekarza, i prawnika. Przeważnie jednak musi radzić sobie sam. Zawsze i przy każdej okazji podkreśla więc po pierwsze, że alkohol przed ukończeniem 25 roku życia powoduje nieodwracalne uszkodzenie szarych komórek i zaleca młodzieży przemyślenie tej kwestii.

W swoim archiwum ma Zenon Nocoń gruby plik listów od swych widzów. Wielu z nich zdołał pomóc w sposób jedynie konkretny, załatwiając przez swoje znajomości wśród lekarzy i działacz SKP leczenie w zakładzie. Oczywiście jest to kropla w morzu potrzeb.

Pan Zenon występował ze swym monodramem w Warszawie i w Bieszczadach, w świetlicach wielkich zakładów przemysłowych i w ciasnych wiejskich klubach. Rozmawiał ze studentami, z lekarzami, z więźniami odsiadującymi wyroki. Niepostrzeżenie monodram stawał się częścią jego życia. Pan Zenon jest przede wszystkim aktorem, ale także w coraz większym stopniu działaczem w tej niewdzięcznej dziedzinie, jaką jest walka z alkoholizmem. Ostatnio wraz z prokuratorem Ruszkowskim i innym działaczem prężnego SKP w Iławie planuje zorganizowanie ogólnopolskiego sympozjum na temat roli form artystycznych w propagandzie antyalkoholowej. To pierwsze chyba w skali kraju spotkanie pisarzy, plastyków, aktorów i filmowców poświęcone tej sprawie, może dodać rozmachu owej propagandzie, tak często dotąd schematycznej i infantylnej. Pan Zenon jest tu optymistą, choć jeśli chodzi o alkoholizm w ogóle to nie robi sobie złudzeń. Widzi przecież co się dzieje. Obok wiejskich klubów, w których występuje , widzi sklepy i nastolatków biesiadujących pod gołym niebem przy winie patykiem pisanym. Obok domów kultury – straszne polskie knajpy.
Prześladuje go wspomnienie występu w pewnej wiejskiej świetlicy. Twarze, na których nawet w najdramatyczniejszych momentach spektaklu nie drgnął ani jeden muskuł, tępo nieruchomo oczy. W jakimś momencie za drzwiami klubu rozległo się wołanie umyślnego gońca „dinks przywieźli, dinks”. Dopiero wtedy na wieść o dostawie denaturatu wśród widzów zrobiło się poruszenie a siedzący najbliżej drzwi zaczęli pośpiesznie wymykać się z sali.

Niedługo Zenon Nocoń wyruszy w Polskę z nowym monodramem antyalkoholowym. Będzie to „Edyp” według Remigiusza Napiórkowskiego pod tym samym tytułem. „Jest to historia upadku większego niż ten , w którym pogrążył się Edyp”. Na razie pan Zenon rąbie drzewo i myśli o tym, co opowiadał mu znajomy lekarz położnik z Krakowa. Znajomy ten odebrał pewnego dnia dziecko dziwnie spokojne i senne – okazało się następnie, że noworodek miał we krwi 0,5 promile alkoholu.

STANISŁAW GRZEGORZ ŁYŚ
„Nowa Wieś” nr 43 z 26.X.1980 r str. 5 i 13